Adaptacja klasy pod kątem potrzeb ucznia z dysfunkcją wzroku, Od Kasi
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
UCZEŃ NIEPEŁNOSPRAWNY W SZKOLE
Mirosława Błaziak, Aldona Kałkus
OSW dla Dzieci i Młodzieży Słabowidzącej w Lublinie
ADAPTACJA KLASY POD KĄTEM POTRZEB I MOŻLIWOŚCI UCZNIA Z DYSFUNKCJĄ WZROKU
Zwolennicy integracji podkreślają, że daje ona możliwość rozwoju dziecka w naturalnym środowisku, bez izolacji od rodziny, przygotowuje do życia w społeczeństwie, a pełnosprawnym rówieśnikom pozwala na kształtowanie postaw tolerancji i akceptacji osób niepełnosprawnych. Z tego powodu coraz więcej dzieci słabowidzących lub niewidomych uczy się w szkołach ogólnodostępnych.
Właściwe zaspokajanie szeroko pojętych potrzeb ucznia słabowidzącego lub niewidomego, uczęszczającego do klasy integracyjnej, wymaga specjalistycznego wsparcia. Pracujący w klasie integracyjnej nauczyciel powinien znać metody pracy z uczniami z dysfunkcją wzroku i tak planować zajęcia dla uczniów pełno- i niepełnosprawnych, by realizowane treści były takie same, natomiast metody dostosowane do możliwości uczniów słabowidzących i niewidomych. Nie może mieć miejsca sytuacja, by z powodu niepełnosprawności ucznia omijane były pewne zagadnienia czy ćwiczenia. Korzystając z metod tyflopedagogiki, należy tak dobierać pomoce i metody, by umożliwić uczniowi poznanie całego, przewidzianego programem materiału.
Adaptacja klasy/szkoły pod kątem potrzeb ucznia niewidomego czy słabowidzącego jest procesem, który powinien rozpocząć się jeszcze przed przybyciem ucznia do szkoły i musi być stale modyfikowany.
Adaptacja miejsca pracy dla ucznia słabowidzącego
Przystępując do realnych modyfikacji szkolnego środowiska fizycznego, uwzględniających potrzeby ucznia słabowidzącego, powinniśmy rozpocząć działania od prostych technicznie zmian w zakresie: odpowiedniego oświetlenia, kontrastu kolorystycznego, wielkości wykorzystywanych pomocy dydaktycznych.
Bardzo ważnym aspektem w przystosowaniu miejsca pracy dla ucznia słabowidzącego jest wybór oświetlenia. Światło słoneczne jest najbardziej naturalnym rodzajem oświetlenia, a najkorzystniejszym oświetleniem sztucznym jest światło mieszane: jarzeniowe do ogólnego oświetlenia klasy, korytarza czy innego pomieszczenia szkolnego, a dodatkowo światło żarowe do pracy z bliska.
Dodatkowa lampa powinna być zaopatrzona w ruchome ramię, a obudowa żarówki osłaniać ją całą, by żarówka nie wystawała poza obudowę. Lampkę ustawiamy po przeciwnej stronie w stosunku do ręki pracującej dziecka; do czytania źródło światła powinno być umieszczone po tej stronie, po której uczeń ma lepsze oko.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na zjawisko olśnień rażącym światłem, najczęściej spowodowane odbiciem promieni od błyszczących blatów ławek, parkietu, luster, szyb w meblach lub oknach. By tego uniknąć, powinniśmy pamiętać o zabezpieczeniu w klasie możliwości zasłaniania okien. Pamiętać również należy o potrzebach ucznia słabowidzącego ze światłowstrętem. Ławkę dla takiego ucznia ustawiamy tyłem i z dala od okna.
Istotnym elementem adaptacji otoczenia pod kątem potrzeb ucznia słabowidzącego jest wykorzystanie dużego kontrastu. Na terenie szkoły należałoby wprowadzić oznaczenie pierwszego i ostatniego stopnia schodów jaskrawą farbą lub taśmą odblaskową, kontrastującą z kolorem posadzki. Krawędzie drzwi, szafek, parapety, włączniki światła też oznaczamy jaskrawym kolorem. Listwy przypodłogowe oraz framugi drzwi pomalujmy kolorem kontrastującym z podłogą i ścianami. Duże powierzchnie malujemy matowymi farbami o mocnych, czystych kolorach. Zadbajmy o to, by tablica była duża, czarna lub ciemnozielona, matowa, gładka i dobrze oświetlona, a kreda miękka – biała albo żółta. Blaty powinny mieć matowe powierzchnie lub matowe podkładki, najlepiej jednobarwne. Również jednobarwna, bez wzorów, powinna być wykładzina dywanowa, która stanowi niezbędny element wyposażenia sali lekcyjnej, zwłaszcza w klasach nauczania zintegrowanego.
Warto pamiętać o umieszczaniu napisów na odpowiedniej wysokości, najlepiej na poziomie oczu. Litery powinny być duże, drukowane, na matowym, kontrastowym tle. Pamiętajmy o kontrastowym zestawianiu pomocy – wpłynie to na poprawę widoczności. Pomoce kilkuelementowe, drobne starajmy się umieszczać w pojemnikach, najlepiej zamykanych. Dobrym pomysłem może być również wykończenie kilku ławek (niekoniecznie tylko dla ucznia niewidomego lub słabowidzącego) specjalną listwą, przymocowaną dookoła całego blatu, by tworzyła nieco podwyższony brzeg. Zapobiegnie to zsuwaniu się z blatu stolika przypadkowo potrąconych rzeczy, a uczniowi zaoszczędzi kłopotu. Przy ewentualnym zakupie nowego sprzętu, postarajmy się zaopatrzyć salę lekcyjną w ławki z ruchomym blatem. Dają one możliwość ustawienia blatu pod różnym kątem. Dzięki temu uczeń słabowidzący może regulować odległość np.: do czytanego tekstu, tak, by zachować prawidłową postawę ciała.
Ucznia wyposażonego w pomoce optyczne należy zachęcać do korzystania z nich również na zajęciach lekcyjnych. W przypadku, gdy na podstawie wywiadu z rodzicami okazuje się, że ich dziecko nie korzystało z porad instruktora widzenia, należałoby zainicjować ten kontakt, głównie w celu dobrania odpowiedniej pomocy optycznej oraz dokonania funkcjonalnej oceny widzenia i ewentualnego uczestnictwa w zajęciach z rehabilitacji wzroku. Uczniowi ze szkoły masowej przysługują dodatkowe 2 godziny na zajęcia specjalistyczne typu: usprawnianie widzenia, orientacja przestrzenna, nauka pisma punktowego. Mogą je prowadzić specjaliści z ośrodków specjalnych dla uczniów słabowidzących i niewidomych lub pracownicy z okręgów PZN. Skierowanie na dodatkowe zajęcia wydaje poradnia psychologiczno–pedagogiczna.
Do pracy z bliskich odległości niezwykle pomocna uczniowi słabowidzącemu będzie lupa – pomoc, dająca powiększenie od kilku do kilkunastu razy oraz powiększalnik TV, dający możliwość powiększenia obrazu nawet do 64 razy. Uczniom słabowidzącym może służyć do długotrwałej pracy wzrokowej, ponieważ powoduje – dzięki dużemu polu widzenia i wygodnej pozycji – mniejsze zmęczenie. Powiększalnik może być używany do czytania, pisania, rysowania, kolorowania, oglądania zdjęć, map i rysunków.
Ponadto uczeń słabowidzący może potrzebować pomocy optycznych do obserwacji z daleka w pomieszczeniu (np.: tablicy, ekranu TV, sceny w teatrze) i do spostrzegania obiektów w terenie (nazwy i numery domów, numery autobusów). Przydatne wtedy będą lunety lub lornetki, trzymane w ręku lub zamontowane w oprawie okularowej.
Adaptacja miejsca pracy dla ucznia niewidomego
W pierwszych dniach roku szkolnego dobrze jest przeprowadzić dla wszystkich uczniów lekcję orientacji. Dzięki temu uczeń niewidomy będzie umiał zlokalizować i dojść np.: do WC, jadalni, świetlicy, szatni, sekretariatu. Także dzięki temu dziecko poczuje się w nowym otoczeniu bezpiecznie i niezależnie. Nauczyciel nie powinien zabraniać niewidomemu uczniowi samodzielnego poruszania się po szkole. Należy pomóc dziecku w poznaniu układu klasy, ustawienia mebli, umiejscowienia stanowisk pracy ulubionych kolegów, biurka nauczyciela, itp.
Dla ucznia niewidomego ważne są oznaczenia dotykowe. Najlepsze są symbole wypukłe naklejone na szafki, półki z określonymi pomocami, kartami pracy, przyborami. Można je oznaczyć podpisami brajlowskimi. Oznaczenia i podpisy powinny być tak umieszczone, żeby dziecko mogło do nich swobodnie sięgnąć.
W klasie stoliki i krzesła ustawmy w taki sposób, by powstała wyraźnie określona ścieżka komunikacyjna. Będzie to z korzyścią zarówno dla uczniów słabowidzących lub niewidomych, jak i dla uczniów pełnosprawnych. Ważne jest, by nauczyciel zwracał uwagę uczniów na potrzebę zachowania ładu w sali lekcyjnej, na dostawianie krzesełek do stolika, wieszanie plecaków lub umieszczanie ich w odpowiednich miejscach, a o ewentualnych zmianach w urządzeniu klasy informował ucznia z dysfunkcją wzroku. Dobrze jest przyjąć zasadę, by drzwi do klasy pozostawiać albo zamknięte, albo całkowicie otwarte. Dla bezpieczeństwa ucznia niewidomego ostrzeżenie o zbliżających się schodach wykonujemy z paska o wyczuwalnej fakturze.
Prowadzący zajęcia powinien słownie objaśniać wszystko to, co robi, by uczeń w pełni mógł uczestniczyć w lekcji. Niewidomemu uczniowi należy udzielać dodatkowych wskazówek co do przedmiotów, zjawisk, które uczniowie widzący poznają w czasie obserwacji. Podczas zwiedzania wystaw na terenie szkoły lub poza nią nauczyciel powinien umożliwić niewidomemu uczniowi dotykowe oglądanie organizowanych wystaw. W miarę możliwości, uczenie niewidomego dziecka powinno odbywać się w naturalnym środowisku, by miał okazję dotykowego poznawania oglądanych przedmiotów. Uczeń niewidomy koncentruje się głównie na bodźcach słuchowych, co prowadzi do szybszego zmęczenia, dlatego należy pamiętać o stosowaniu przerw śródlekcyjnych lub zmianie form pracy w czasie zajęć.
Pomoce dydaktyczne dla uczniów z niepełnosprawnością wzrokową
Uczeń słabowidzący i niewidomy powinien zostać wyposażony w odpowiednie podręczniki, które umożliwią mu samodzielne zdobywanie wiedzy. Podręczniki wydane w wersji brajlowskiej lub drukiem powiększonym można pożyczać w bibliotekach Polskiego Związku Niewidomych, szkołach dla słabowidzących i niewidomych lub zamawiać ich wydrukowanie w Centralnym Zakładzie Wydawnictw i Nagrań PZN (ul. Konwiktorska 9, Warszawa).
W kontekście nowych programów szkolnych i nowych podręczników, nauczyciel w klasie integracyjnej staje przed dylematem: czy uczyć według nienowoczesnych podręczników, czy też próbować przy pomocy rodziców, wolontariuszy tworzyć na bieżąco przedruk tekstów i ćwiczeń dla dziecka niewidomego. Jedno jest pewne: nie ma mowy o pełnej integracji, gdy dziecko z dysfunkcją wzroku na lekcji czyta inny tekst lub wykonuje inne ćwiczenie niż pozostali uczniowie. Czasem wystarczy zmienić nieco polecenie, aby to samo ćwiczenie mogli wykonywać uczniowie widzący i niewidomi.
Uczeń słabowidzący, w zależności od indywidualnych potrzeb, może korzystać z zeszytów z pogrubioną linią. Indywidualnie trzeba dobrać odpowiedni przyrząd do pisania. Może nim być cienkopis, flamaster z pogrubioną końcówką. Do czytania, jeśli nie ma w klasie stolików z ruchomymi blatami, bardzo przydatna jest podstawka do książek oraz tzw. okienko do czytania, czyli prostokąt ciemnego kartonu z wyciętym otworem, który pozwala widzieć tylko jedną linijkę tekstu. Pomocny może być również podkładany pod czytaną stronę ciemny papier, zmniejszający jego jasność lub arkusz folii, np.: żółtej, umieszczany na tekście w celu uzyskania lepszego kontrastu. Jeżeli uczeń musi przerwać czytanie lub, czytając, robi notatki, może zaznaczyć miejsce w tekście, wykorzystując np. spinacz.
W zależności od stopnia opanowania pisma Braille`a, uczeń niewidomy powinien być zaopatrzony w tabliczkę i dłutko brajlowskie lub maszynę brajlowską. Do wyprawki należą także: kubarytmy – do nauki matematyki, folie do rysunku wypukłego, papier brajlowski (dostępny w okręgach PZN), wypukłe mapy i globusy (czytelne dla dotyku i zarazem barwne, odpowiednio kontrastowe, dostosowane dla osób słabowidzących) – stosowane na lekcjach geografii.
Uczniowi należy zapewnić – w miarę możliwości – dodatkowe miejsce na przechowywanie podręczników i innych materiałów w klasie. Przy nagrywaniu krótkich informacji uczeń może korzystać z dyktafonu.
W dobie powszechnej komputeryzacji, nie sposób nie wspomnieć o możliwości wykorzystania komputera w pracy z uczniem słabowidzącym lub niewidomym. Istnieją bowiem programy mogące powiększyć określone fragmenty tekstu do kilkudziesięciu razy, zamienić kolor obrazu i tła, symulować na ekranie wędrującą lupę. Zestaw komputerowy może być wyposażony w powiększoną klawiaturę. Komputer z dołączoną drukarką brajlowską daje możliwość przeniesienia danego tekstu na wersję brajlowską.
Bibliografia:
· Adamowicz – Hummel A., Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabo widzące, w: Jakubowski S. (red.), Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa 2001.
· Duffy M., Maj W., Ocena i adaptacja miejsca pracy dla osób niewidomych i słabo widzących, w: Poradnik pracodawcy osób niewidomych i słabo widzących, Warszawa 2000.
· Dworak D., Kuczyńska – Kwapisz J., Stan świadczeń w Polsce w zakresie rehabilitacji wzroku na rzecz dzieci słabo widzących, „ Rewalidacja” 2000 nr 1, Warszawa.
· Jakubowski S., Pomoce dydaktyczne i środki techniczne przydatne w nauczaniu dzieci z uszkodzonym wzrokiem, w: Jakubowski S. (red.), Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa 2001.
· Kawczyńska–Reguła B., Pierzchała B., Zagadnienia nauczania początkowego dzieci z dysfunkcją wzroku, w: Jakubowski S. (red.), Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa 2001.
· Kuczyńska – Kwapisz J., Dzieci niewidome i słabowidzące, Warszawa1996.
· Kuczyńska - Kwapisz J., Kwapisz J., Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących – Poradnik metodyczny, Warszawa 1996.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]