Achtung Panzer 012 112-124 (PzKpfw IV), Publikacje militarne i modelarskie - broń pancerna (Vanguard, Concord, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Panzerkampfwagen IV
Sd.Kfz.161 – Ausf A-F (1937-1942)
Sd.Kfz.161/1 – Ausf F2-G (1942-1943)
Sd.Kfz.161/2 – Ausf G-J (1943-1945)
PzKpfw IV Ausf D z 5.Kompanii 2.Dywizji Pancernej w Semois, 12 maja 1940.
Już w początkach lat 30-tych Heinz Guderian opracował plany czołgu, którego wszystkie cechy charakterystyczne zostały później wykorzystane w konstrukcji Panzer IV. W 1934/35 roku Adolf Hitler wydał firmom Krupp, Rheinmetall-Borsig i MAN polecenie opracowania pojazdu BW (Bataillonfuhrerwagen). Miał to być czołg o masie całkowitej 18 ton, osiągający maksymalną prędkość 35km/h i uzbrojony w działo 75mm. Trzej zleceniobiorcy przedstawili swoje prototypy, które następnie w latach 1935 – 1936 poddano testom w różnorakich warunkach. Rheinmetall-Borsig w swoim modelu VK 2001(Rh) użył zmodyfikowanego podwozia z czołgu Neubaufahrzeug, podczas gdy Krupp (VK 2001(K)) i Maschinenfabrik Augsburg-Nurnberg AG (VK 2001(MAN)) zastosowali nowo skonstruowane podwozie MAN-a. MAN testował też nowy system zawieszenia, który nie został jednak zastosowany. Krupp natomiast skoncentrował się na opracowaniu wieży. Wszystkie pojazdy posiadały podobną charakterystykę, lecz po szczegółowych testach do seryjnej produkcji wybrano projekt Kruppa – VK 2001(K). Po zaakceptowaniu tej konstrukcji w 1935 roku Krupp zdecydował, że w docelowym modelu wykorzysta wszystkie najlepsze elementy istniejących projektów. Po dalszych testach zakłady Kruppa były gotowe do rozpoczęcia produkcji czołgu Panzer IV Ausf A (Versuchkraftfahrzeug 622). Nowy pojazd posiadał zawieszenie złożone z koła napędowego, koła napinającego i 8 kół jezdnych z każdej strony, połączonych parami w 4 wózki po obydwu stronach kadłuba. Wózki były przymocowane do podłużnych, bliźniaczych, ćwierćeliptycznych zawiasów piórowych, przyśrubowanych do kadłuba czołgu.
VK 2001(Rh) – prototyp Rheinmetall-Borsig.
Powyżej kół jezdnych znajdowały się 4 (zredukowane do 3 w wersji Ausf J) rolki podtrzymujące z każdej strony. Załoga pojazdu składała się z pięciu ludzi: dowódcy, działowego, ładowniczego w wieży oraz kierowcy i operatora karabinu maszynowego/radiooperatora w części przedniej kadłuba. Do komunikacji wewnętrznej używano interkomu. Pierwsze czołgi Panzerkampfwagen IV Ausf A wybudowano w październiku 1937 roku, a do marca 1938 roku w zakładach Krupp-Gruson wyprodukowano ogółem 35 sztuk tych pojazdów. Wersja Ausf A była serią prototypowo–rozwojową, 5 czołgów użyto do dalszych testów, podczas gdy 30 wykorzystywano bojowo do 1941 roku. W kwietniu 1938 roku Krupp-Gruson rozpoczął produkcję wersji Ausf B. Do września 1938 roku ukończono 42 pojazdy. PzKpfw IV Ausf B służyły do II połowy 1943 roku. Posiadały zmodyfikowaną wieżę i nową, jednoczęściową płytę czołową kadłuba. Czołgi PzKpfw IV Ausf A były napędzane 12-cylindrowym silnikiem Maybach HL 108 TR, o mocy 300KM, z 5-biegową skrzynią ZF SRG75, natomiast Ausf B 12-cylindrowym silnikiem Maybach HL 120 TR, o mocy 300KM, z 6-biegową skrzynią ZF SSG75. W październiku 1938 roku dalszy rozwój PzKpfw IV zaowocował wersją Ausf C, której pojazdy do sierpnia 1939 roku zakłady Krupp-Gruson wyprodukowały w ilości 134 sztuk. Część czołgów Ausf C pozostawała w użyciu do roku 1943. Późne modele wariantu Ausf C wyposażono w nowszy, 12-cylindrowy silnik Maybach HL 120 TRM, o mocy 300KM. Silnik ten stał się standardowym napędem wszystkich kolejnych wersji czołgów Panzerkampfwagen IV. Generalnie wczesne warianty (Ausf A/B/C) były modelami rozwojowymi, wykorzystywanymi głównie w celach testowych i treningowych i tylko część z nich użyto bojowo.
Panzerkampfwagen IV Ausf A.
W październiku 1939 roku Krupp-Gruson rozpoczął produkcję nowego modelu – Ausf D. Ogółem do maja 1941 roku wyprodukowano 229 czołgów tego typu. Panzer IV Ausf D był pierwszym w pełni produkcyjnym wariantem, pozostawał w służbie do 1944 roku. Posiadał on nową płytę czołową kadłuba i nowe zewnętrzne jarzmo działa. We wrześniu 1940 roku rozpoczęto produkcję kolejnego wariantu – Ausf E. W zakładach Krupp-Gruson wybudowano łącznie do kwietnia 1941 roku 233 czołgi PzKpfw IV Ausf E. Były to pierwsze czołgi z serii Panzer IV z zamontowanym z tyłu wieży zasobnikiem na amunicję (Gepack Kasten). Częstą praktyką było też umieszczanie z tyłu kadłuba dodatkowych zaczepów mocujących. Wersja ta charakteryzowała się również nową szczeliną obserwacyjną kierowcy, nowym kołem napędowym i nową konstrukcją kopuły dowódcy. W końcu 1940 roku czyniono próby ustandaryzowania produkcji czołgów Panzer III i Panzer IV – wybudowano prototyp pojazdu opartego na Panzer IV Ausf E z nowymi, dużymi kołami jezdnymi i zawieszeniem FAMO (PzKpfw IV Ausf E mit Schachtellaufwerk).
Węgierski Panzerkampfwagen IV Ausf F(F1).
(zdjęcie udostępnił Dmitry Pyatakhin)
W okresie kwiecień 1941 – marzec 1942 roku w zakładach Krupp-Gruson, Vomag i Nibelungenwerke produkowano kolejny model czołgu PzKpfw IV – Ausf F1(F). Ogółem wybudowano 487 sztuk tych pojazdów. Był to ostatni wariant Panzer IV oparty na krótszej wersji podwozia i uzbrojony w działo 75mm L/24. W marcu 1942 roku 25 czołgów Ausf F1 przebudowano do wersji F2. Ausf F posiadał nową konstrukcję wieży, koła napinającego i napędowego. Był wyposażony w gąsienice o szerokości 400mm, w miejsce wcześniejszych 360-milimetrowych. Czołgi Panzer IV od wersji Ausf A do Ausf F1 nosiły oznaczenie Sd.Kfz.161, wszystkie też uzbrojono w krótkie działa 75mm KwK 37 L/24.
W marcu 1942 roku wszedł do produkcji następny wariant – Ausf F2, a w maju 1942 roku kolejny – Ausf G. Opierały się one na dłuższej wersji podwozia PzKpfw IV, uzbrojone też były w nowsze, dłuższe działa 75mm KwK 40 L/43 (będące w stanie konkurować z armatami 76,2mm, montowanymi w radzieckich T-34). Brytyjczycy w Afryce Północnej ochrzcili czołg Ausf F2 mianem „Mark IV Special” ponieważ w tym czasie przewyższał on jakiekolwiek amerykańskie i brytyjskie pojazdy. Zainstalowanie nowego działa zwiększyło jednak masę pojazdu i ograniczyło jego prędkość. Działo 75mm KwK 40 L/43 posiadało jednokomorowy hamulec wylotowy.
Panzerkampfwagen IV Ausf F2 z Dywizji Grenadierów Pancernych „Grossdeutschland”.
Czołgi Panzer IV wysyłane do Afryki Północnej (1941 – 1943) były wyposażone w dodatkowe filtry tropikalne (Tp) i udoskonalony system wentylacji. Wybudowano 200 sztuk pojazdów Ausf F2 (wliczając 25 przekonwertowanych wozów Ausf F1) i 1275 sztuk Ausf G, wszystkie w zakładach Krupp-Gruson, Vomag i Nibelungenwerke. Obydwa warianty nosiły oznaczenie Sd.Kfz. 161/1. Od marca 1943 roku dodatkowe 412 czołgów Ausf G uzbrojono w nowsze działa 75mm KwK 40 L/48. Pojazdy te oznaczono jako Sd.Kfz.161/2. Nowe działa posiadały dwukomorowy hamulec wylotowy. Późne modele wersji Ausf G wyposażono w stalowe fartuchy pancerne, przypominały one wczesne pojazdy wersji Ausf H. Czołgi PzKpfw IV Ausf G charakteryzowały się nową, uproszczoną konstrukcyjnie wieżą z zamontowanymi wyrzutniami granatów dymnych.
Panzerkampfwagen IV Ausf H z osłonami pancernymi (późna wersja).
W grudniu 1942 roku Krupp otrzymał polecenie przekonstruowania przyszłego modelu Ausf H tak aby posiadał on nachylony pancerz przedni i boczny. W lutym 1943 roku przerwano prace nad tym projektem gdyż okazało się, że modyfikacje zwiększą masę pojazdu i zdecydowano o wykorzystaniu standardowego kadłuba. Produkcję kolejnego wariantu – Ausf H rozpoczęto w kwietniu 1943 roku. Wozy te były uzbrojone już wyłącznie w nowsze działa 75mm KwK 40 L/48 i wyposażone w pancerne osłony (siatka z drutu lub stalowe) – Schurzen. Ausf H był najliczniej produkowanym czołgiem serii Panzer IV – osiągnął do lipca 1944 roku liczbę 3774 sztuk, wybudowanych przez zakłady Krupp-Gruson, Vomag i Nibelungenwerke. Wersja ta charakteryzowała się nową konstrukcją koła napędowego, posiadała przeciwlotnicze gniazdo karabinu MG 34 i podstawę anteny.
W czerwcu 1944 roku wybudowano pierwszy egzemplarz nowego wariantu – Ausf J. Był on bardzo podobny do swego poprzednika, przy czym poczyniono pewne modyfikacje w celu uproszczenia produkcji (np. system wydechowy i zawieszenie). Produkcja Ausf J trwała nieprzerwanie do marca 1945 roku – ukończono 1758 sztuk tych czołgów. Wszystkie dotychczasowe modele PzKpfw IV posiadały elektrycznie napędzane wieże, w PzKpfw IV Ausf J obrót wieży odbywał się ręcznie. Późne egzemplarze Ausf J posiadały odlewane tylne koła napinające i stalowe rolki podtrzymujące. Zarówno czołgi Ausf H jak i Ausf J okazały się doskonałą bronią jeśli tylko były obsługiwane przez doświadczoną załogę. W okresie marzec – wrzesień 1944 roku 97 czołgów PzKpfw IV Ausf H (wliczając w to niewielką liczbę PzKpfw IV Ausf J) przekonwertowano na czołgi dowodzenia – Panzerbefehlswagen IV. Od lipca 1944 roku do marca 1945 roku 90 sztuk PzKpfw IV Ausf J przebudowano na pojazdy Panzerbeobachtungswagen IV Ausf J (czołgi obserwacyjne).
Choć do 30 września 1939 roku wybudowano jedynie 211 wozów Panzer IV (wersji Ausf A/B/C) natychmiast stały się one „końmi roboczymi” dywizji pancernych. Produkcja Panzer IV postępowała wolno, jednak wkrótce okazało się, że jest to groźna broń. Konstrukcja tych czołgów opierała się częściowo na doświadczeniach wyniesionych z pojazdów Panzer III i innych wcześniejszych projektów. Dokonywano w nich na przestrzeni lat wielu modyfikacji (jak np. konstrukcja kadłuba), dostosowując je do wymagań frontowych, szereg przeróbek już w trakcie służby było dziełem ich załóg.
Fabrycznie nowy Panzerkampfwagen IV Ausf E.
Od połowy 1943 roku w czołgach Panzer IV na bokach oraz na wieży instalowano osłony Schurzen. Starsze egzemplarze powracające do naprawy wyposażano w grubszy pancerz, przezbrajano i modyfikowano do aktualnych wymogów, często tworząc niestandardowe warianty. Część przekazano Narodowo-Socjalistycznemu Korpusowi Motorowemu (NSKK) w celach treningowych. Podczas pierwszych etapów operacji Barbarossa w 1941 roku czołgi Panzer IV w celu zwiększenia zasięgu operacyjnego wyposażano w jednoosiowe przyczepy z dwoma zbiornikami paliwa. Od jesieni 1942 roku wozy Panzer IV służące w Rosji zaopatrzono w szersze gąsienice zimowe (Winterketten), a od wiosny 1944 roku w jeszcze szersze, tzw. gąsienice wschodnie (Ostketten). Podczas walk w Normandii w rejonie Caen niektóre nowe modele PzKpfw IV (np. z 21.Dywizji Pancernej) zostały wkopane w ziemię z wystającą jedynie wieżą. Stanowiły one trudne do zlokalizowania i zniszczenia przeszkody, podczas gdy same silnie ostrzeliwały zbliżające się alianckie oddziały pancerne.
Porównanie niemieckich dział 75mm KwK 40 L/48
z radzieckimi 76,2mm F-34 L/41,5 i amerykańskimi 75mm M3 L/37,5
Typ działa
Radzieckie
76,2mm F-34 L/41,5
Niemieckie
KwK 40 L/48
Amerykańskie
75mm M3 L/37,5
Masa
1155kg
750kg
405,4kg
Amunicja
OF-350
p.piech
BR-350A
p.panc.
BR-354P
p.panc.podkal.
SprGr 39
p.piech
PzGr
39
p.panc.
PzGr
40
p.panc.
podkal.
M 48
p.piech
M 72
p.panc.
Masa
6,23kg
6,50kg
3,05kg
5,72kg
6,80kg
4,10kg
6,67kg
6,32kg
Prędkość wylotowa
680
m/s
662
m/s
950
m/s
590
m/s
790
m/s
1060
m/s
464
m/s
619
m/s
Grubość przebijanego pancerza przy kącie 90º
500m
-
71mm
100mm
-
114mm
143mm
-
66mm
1000m
-
51mm
51mm
-
85mm
97mm
-
60mm
2000m
-
40mm
-
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]