Achtung Panzer 002 7-15 (Wczesne projekty), Publikacje militarne i modelarskie - broń pancerna (Vanguard, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wczesne projekty i prototypy (1926 – 1939)
Leichte Traktor–GrosstraktorI/II/III–Neubaufahrzeug PzKpfw V/VI
Grosstraktor I Daimler-Benza jako pomnik przed koszarami 1. Pułku Pancernego w Erfurcie.
Pomiędzy rokiem 1926 a 1932 Rheinmetall-Borsig, MAN, Krupp i Daimler-Benz otrzymały zamówienia Reichswehry na wybudowanie prototypów lekkiego (10-12 ton) i średniego (do 23 ton) czołgu. Ponieważ w myśl Traktatu Wersalskiego Niemcom nie wolno było posiadać tego typu jednostek, nadano mu zakamuflowaną nazwę – traktor (ciągnik). W najściślejszej tajemnicy prototypy te były testowane od 1926 do 1933 roku w szkole jednostek pancernych Kama (Panzertruppenschule Kama) niedaleko Kazania w Związku Radzieckim. Kama była zakodowaną nazwą utworzoną ze słów Kazań i Malbrandt (lokalizację miejsca w którym będą odbywały się ćwiczenia artylerii i czołgów wybrał pułkownik Malbrandt). Kama stała się poligonem testowym i treningowym techniki wojskowej, wspólnie wykorzystywanym przez Armię Czerwoną i Reichswehrę, co było częścią niemiecko-radzieckiego paktu z Rapallo, podpisanego w 1922 roku. Pakt ten przede wszystkim dotyczył współpracy w rozwoju technologii wojskowej. Dwa lata później w Berlinie podpisano także porozumienie o przyjaźni pomiędzy Niemcami i ZSRR. Podczas prac nad prototypami nowych czołgów bazowano na doświadczeniach wyniesionych przede wszystkim z budowy czołgów Leichte Kampfwagen I i II (1918-1919), które pozostały jedynie w fazie prototypów. W 1927 roku Niemcy skonstruowali dwa samobieżne działa, oparte na ciągnikach gąsienicowych. Pierwszym z nich był pojazd 3,7cm WD Schlepper 25PS – lekko opancerzony 25-konny ciągnik WD, uzbrojony w działo 37mm Pak L/45. Drugim zaś, oznaczonym jako 7,7cm WD Schlepper 50PS 50-konny ciągnik Hanomag z działem 77mm K. Obydwa zostałe przyjęte do służby w Armii Niemieckiej w 1927 roku.
Prace nad lekkim czołgiem zapoczątkowano w maju i październiku 1928 roku, gdy firmy Krupp i Rheinmetall-Borsig otrzymały zamówienie na ten typ pojazdu. Bazować miał on na podwoziu, które mogło być użyte także jako samobieżna podstawa działa 37mm, pojazdu zaopatrzeniowego lub ciągnika. Krupp we współpracy z Rheinmetall-Borsig rozpoczął prace nad trzema prototypami. Zakłady Kruppa wyprodukowały prototyp 4-osobowego pojazdu, napędzanego silnikiem Daimler-Benz M36 z ciężarówki, o mocy 100KM. Prototyp pochodzący z zakładów Rheinmetall-Borsig wyposażony był też w ten sam silnik.
Leichte Traktor produkcji Rheinmetall-Borsig – Versuchskonstruktion (VK) 31.
Jednostki te charakteryzowały się bardzo podobnymi parametrami technicznymi i rozwiązaniami konstrukcyjnymi, z jedną zasadniczą różnicą w postaci zawieszenia. Krupp zastosował sprężyny spiralne, natomiast Rheinmetall resory piórowe. Obydwa pojazdy nazwane Leichte Traktor (VK 31) były uzbrojone w działo 37mm KwK L/45 i lekki karabin maszynowy, zamontowane w tylnie umieszczonej wieży, zaprojektowanej i wyprodukowanej przez szwedzkie zakłady AB Landsverk i Bofors. Prototypy ukończono w kwietniu i maju 1930 roku, a w czerwcu tego roku cztery czołgi (po dwa obydwu producentów) poddano testom w Kamie. Rheinmetall-Borsig wybudował też trzeci prototyp (z miękkiej stali), samobieżną podstawę dla działa 37mm Pak L/45, obsługiwaną przez 3-osobową załogę. Ten wczesny Panzerjäger (łowca czołgów) przypominał obydwa czołgi, jednak miał mniejszą wieżę i zmodyfikowaną nadbudówkę. Leichte Traktor udowodnił podczas testów swą przydatność do zadań treningowych, jednakże okazało się że nie jest jeszcze wystarczająco odpowiedni do działań bojowych. W latach 1931 i 1932 Rheinmetall pracował nad ulepszeniami i modyfikacjami swych prototypów (m.in. nowy typ gąsienic i zawieszenia), zamówiono nawet 289 sztuk tych czołgów, lecz w 1932 roku zawieszono prace nad tym projektem na korzyść innych (np. Kleintraktor/La.S) i ukończono jedynie 3 pojazdy. Gdy w 1933 roku zakończyła się współpraca ze Związkiem Radzieckim cztery testowane wcześniej w Kamie czołgi VK 31 powróciły do Niemiec i były potem używane w charakterze treningowym w Szkole Artylerzystów Pancernych w Alt-Gaarz at Wustrow. Ostatecznie jeden z pojazdów z zakładów Rheinmetall-Borsig ze zmodyfikowanym zawieszeniem stanął jako pomnik w Putlos.
W roku 1925 Rheinmetall-Borsig, Daimler-Benz i Krupp otrzymały zamówienie na zaprojektowanie średniego (ciężkiego) czołgu – pod zakodowaną nazwą Armeewagen 20 (Samochód Wojskowy 20). Pojazd musiał spełniać kilka parametrów: długość – 6m, szerokość – 2,4m, masa – 15 ton oraz posiadać działo 75mm w obrotowej wieży. Każda z kompanii miała wyprodukować dwa prototypy z miękkiej stali (6-14mm) udające pojazdy handlowe. Krupp zaprojektował własną wieżę, podczas gdy w pozostałych dwu projektach zastosowano wieżę opracowaną przez Rheinmetall. Prace rozpoczęto w 1925 roku, a testy zaplanowano na rok 1929/30. Grosstraktor I Daimler-
Grosstraktor I Daimler-Benza w Unterluss przygotowany do wysłania do Kazania.
Benza został zaprojektowany przez dr. Porsche i był uzbrojony w działo 75mm KwK L/24 i trzy do czterech ciężkich karabinów maszynowych MG 7,92mm. Mógł spełniać rolę amfibii, a napęd stanowił 6-cylindrowy benzynowy silnik Daimler M 182206 o całkowitej mocy 255 (260) KM. Wybudowano jedynie dwa egzemplarze: w roku 1929 (nr 41) i 1930 (nr 42), które następnie poddano w tajemnicy testom. W ich wyniku jeden z czołgów przezbrojono w dłuższą wersję działa 75mm. Jednakże w obydwu pojazdach występowały problemy z układem napędowym, co znacznie ograniczało dalsze próby.
Grosstraktor II konstrukcji Rheinmetall-Borsig.
Grosstraktor II projektu zakładów Rheinmetall-Borsig był uzbrojony w działo 75mm KwK L/24 i trzy do czterech ciężkich karabinów maszynowych MG 7,92mm. W porównaniu z Grosstraktorem I charakteryzował się prostszą konstrukcja. Posiadał boczne drzwi oraz możliwość użycia go w charakterze amfibii. Wybudowano tylko dwa prototypy: pierwszy w 1928 roku (nr 45) a drugi w 1929 roku (nr 46), przy czym obydwa były poddane późniejszym modyfikacjom w latach 1930, 1932 i 1933. Pojazd ten był napędzany 6-cylindrowym silnikiem BMW Va o mocy 250KM.
Grosstraktor III projektu Kruppa był czołgiem podobnym do typów I i II, jednakże posiadał szereg drobnych różnic. Również tylko dwa prototypy zostały wyprodukowane: nr 43 (w 1928 roku) i nr 44 (w 1929 roku), a w 1931 roku były one modyfikowane. Obydwa pojazdy posiadały zawieszenie w postaci sprężyn spiralnych i w zależności od wozu ważyły 16-16,4 ton i rozwijały prędkość 40-44km/h. Generalnie wszystkie te pojazdy konstrukcją przypominały brytyjskie czołgi średnie Mark III i Mark C.
Grosstraktor III konstrukcji Kruppa jako pomnik przed koszarami 5.Pułku Pancernego w Wündsdorf, rok 1937.
Z powodu licznych problemów i defektów na które natknięto się podczas testów, żaden z omawianych tu prototypów nie wszedł do seryjnej produkcji. Po ukończeniu prób i zakończeniu w 1933 roku współpracy ze Związkiem Radzieckim cztery w pełni funkcjonujące pojazdy powróciły do Niemiec. Używane były potem do celów treningowych (prototypy Kruppa i Rheinmetall-Borsig). Ostatecznie przekazano je 1.Dywizji Pancernej, w ramach której wzięły udział w manewrach w sierpniu 1935 roku. Dwa z Grosstraktorów Daimler-Benza stanęły jako pomniki, jeden przed kwaterą główną 1.Pułku Pancernego w Erfurt a drugi przed kwaterą główną 5.Pułku Pancernego w Wündsdorf. Po roku 1935 cztery pozostałe prototypy były wykorzystywane w celach treningowych w Szkole Artylerzystów Pancernych w Putlos. W 1937 roku jeden czołg projektu Kruppa i jeden zaprojektowany przez Rheinmetall postawiono również jako pomniki przed kwaterą 5.Pułku Pancernego w Wündsdorf. Dwa pozostałe zostały albo oddane na złom, albo użyte podczas ćwiczeń artyleryjskich. Grosstraktory poddano szerokiej gamie testów, a lekcje jakie z nich wyniesiono dostarczyły Niemcom cennych wskazówek, które wykorzystano wprost przy projektowaniu czołgu Neubaufahrzeug i późniejszych konstrukcji.
Kolejnym z wczesnych niemieckich pojazdów pancernych był Räder-Raupen Kampf-
wagen M 28 (GFK). Ten lekki czołg z wymiennym podwoziem został zaprojektowany w 1928 roku przez Merkera i opracowywany w szwedzkich zakładach Landsverk (będących częściowo własnością Niemców), gdzie wyprodukowano sześć prototypów. Jeden z nich był testowany na poligonie w Kamie w roku 1930, jednakże okazał się dosyć problematyczny i Niemcy nie byli zainteresowani dalszym rozwojem tej konstrukcji . Od 1929 roku prace kontynuowali już Szwedzi i w oparciu o czołg Räder-Raupen Kampfwagen M 28 (GFK) w 1931 w zakładach Landsverk wybudowali kilka sztuk czołgów L-30 (Strv fm/31), a w 1933 prototyp czołgu L-80.
PzKpfw NbFz V (Rheinmetall).
Prace nad nowym czołgiem średnim rozpoczęły się w październiku 1932 roku, a w 1933 roku Reichswehra desygnowała fundusze na kontrakt dotyczący budowy „ciężkiego ciągnika”. Zamówienie złożono zarówno zakładom Kruppa jak i Rheinmetall-Borsig, obydwa przedstawiły też swoje konstrukcje. Z początku pojazdy te oznaczono jako PzKpfw VII (PzKpfw IV neu Art), lecz w październiku 1933 roku zmieniono ich nazwę na Neubaufahrzeug (Nowo Wybudowany Pojazd). Model A Rheinmetall i Model B Kruppa były generalnie do siebie konstrukcyjnie podobne, a główną różnicę stanowiło uzbrojenie i sposób jego umieszczenia w wieży. Rheinmetall (PzKpfw NbFz V) umieścił 37mm Tankkanone L/45 ponad 75mm KwK L/24, podczas gdy Krupp (PzKpfw NbFz VI) umieścił je obok siebie. Obydwie konstrukcje posiadały również po dwie nieznacznie zmodyfikowane wieże z Panzer I, uzbrojone w karabiny maszynowe, jedną umieszczoną z przodu a drugą z tyłu. Pojazdy te miały uzupełnić standardową rodzinę czołgów niemieckich.
Rola/Typ
Model
Lekki czołg treningowy
PzKpfw I
Lekki czołg rozpoznania
PzKpfw II
Czołg średni
PzKpfw III
Czołg wsparcia
PzKpfw IV
Czołg ciężki
PzKpfw NbFz V
Czołg ciężki
PzKpfw NbFz VI
PzKpfw NbFz V i PzKpfw NbFz VI przypominały brytyjski Vickers „Independent”, radziecki T-35 i francuski Char-2C i okazały się zbyt skomplikowane w produkcji, nie spełniając pokładanych w nich oczekiwań. Rheinmetall wybudował w 1934 jedynie dwa prototypy z miękkiej stali (oznaczone Nr 1 i Nr 2) i trzy kolejne, już opancerzone (Nr 3, Nr 4 i Nr 5) w latach 1935-36. NbFz Nr 1 jako jedyny miał wieżę konstrukcji Rheinmetall (37mm Tankkanone L/45 ponad 75mm KwK L/24) z zamontowaną anteną ramową. Pozostałe cztery posiadały wieże konstrukcji Kruppa z Tankkanone L/45 obok działa 75mm KwK L/24, przy czym po pewnym czasie planowano to ostatnie zastąpić działem 105mm KwK L/28. W sierpniu 1935 roku Nr 1 i Nr 2 rozpoczęły służbę w Dywizji Pancernej, podczas gdy trzy pozostałe poddano intensywnym testom w Putlos w latach 1935 i 1936. W 1937 roku zdecydowano przekonwertować wozy NbFz na czołgi zadymiania Nebel Panzer uzbrojone w działa 105mm, zdolne strzelać pociskami dymnymi, jednakże brak dokładniejszych materiałów na ten temat. W tym czasie Armia Niemiecka odczuwała potrzebę zdobycia doświadczeń z czołgami wyposażonymi w więcej niż jedna wieżę, lecz wkrótce ten projekt został porzucony na korzyść konstrukcji Panzer IV, która to miała się ostatecznie stać podstawowym czołgiem wojsk pancernych. W sumie kilkuwieżowe czołgi ustąpiły miejsce projektom i taktyce bazującej na dużej mobilności kosztem siły ognia. Na wiosnę 1939 roku PzKpfw NbFz VI Kruppa został zaprezentowany na Międzynarodowej Wystawie Samochodowej w Berlinie.
NbFz Nr 1 (Rheinmetall) w zakładach Alkett w 1939 roku.
Trzy czołgi (z wieżą Kruppa) z pięciu, zostały użyte bojowo w Panzer Abteilung zur besonderer Vervendung 40 w Norwegii w 1940 roku. Uformowano je w jednostkę wielkości plutonu znaną jako Panzerzug Horstmann/Zug Putloss i dowodzoną przez porucznika Hansa Horstmanna. Przybyły do Oslo 19 kwietnia 1940 roku, a ich pojawienie się miało unaocznić fakt posiadania przez Niemcy ciężkiego czołgu. Jeden z PzKpfw NbFz przydzielono do służby w 196.Dywizji Piechoty. Został on później unieruchomiony, choć nie zniszczony przez żołnierzy brytyjskich (patrz: Historia niezwykłych czołgów), podczas gdy jeden z dwóch pozostałych w PzAbt zbV 40 ugrzązł w bagnistych okolicach Andalsnes i ostatecznie wysadzili go w powietrze niemieccy saperzy. 16 maja utraconą jednostkę zastąpiono jednym z prototypów z miękkiej stali. Wiadomo, że PzAbt zbV 40 stacjonował w roku 1941 w twierdzy Akershus w Oslo i być może później w Finlandii w 1942 roku, lecz wydaje się że czołgi NbFz nigdy nie opuściły Norwegii i w 1945 roku zostały zdobyte przez Aliantów i zezłomowane. Według jednej z radzieckich relacji czołgi NbFz służyły w 1.Grupie Pancernej von Kleista na Froncie Wschodnim i jeden z nich został zniszczony w okolicach Dubna 28 lub 29 czerwca 1941 roku. Inne źródła mówią o je-
PzKpfw NbFz VI (Krupp) w Norwegii.
(zdjęcie udostępnił Björn Jervís)
szcze dwóch zniszczonych na rumuńskiej granicy w czerwcu 1941 roku. Lecz donoszono również, że obydwa wróciły w listopadzie tego roku do Niemiec. Jedyną fotograficzną dokumentacją mogło być zamieszczone w niemieckiej prasie w 1942 roku zdjęcie z zakładów Alkett, na którym widać czołg NbFz (Nr 1) w trakcie remontu, w tle zaś widoczne jest działo szturmowe Sturmgeschutz III(40) na linii produkcyjnej, jednakże jest to fotografia wykonana znacznie wcześniej. Prawdopodobnie jeden z dwóch prototypów z miękkiej stali zbudowanych w 1934 roku pozostał w Niemczech na testach i został ostatecznie oddany na złom w roku 1941.
Prace nad konstrukcjami Leichte Traktor, Grosstraktor i Neubaufahrzeug dostarczyły niemieckim projektantom i przemysłowcom cennych doświadczeń przy planowaniu i produkcji jeszcze potężniejszych czołgów następnej generacji. A ich czas miał nadejść już niebawem…
PzKpfw NbFz VI (Krupp).
Dane techniczne czołgu PzKpfw NbFz VI (projektu Kruppa)
Masa
23000kg
Załoga
6
Silnik
BMW Va / 12-cylindrowy / 290KM
Maybach HL 108 TR / 12-cylindrowy / 300KM
Prędkość
Na drodze: 25-30km/h
Zasięg
Na drodze: 120km
Zbiornik paliwa
457 litrów
Długość
6,65m
Szerokość
2,90m
Wysokość
2,90m
Uzbrojenie
1x75mm KwK L/23,5 (L/24) - wieża
1x37mm KwK L/46,5 (L/45) – wieża
2x7,92mm MG13/34 – dwie małe wieże
Amunicja
75mm: około 80 sztuk
37mm: 50 sztuk
7,92mm: 6000 sztuk
Pancerz
13-20mm
Historia niezwykłych czołgów
(udostępnił Simon Orchard)
Czołgi PzKpfw NbFz VI w Oslo, 19 kwietnia 1940 roku.
To propagandowe zdjęcie miało ukazać Aliantom całą potęgę niemieckich oddziałów pancernych, wyposażonych także w ciężkie czołgi.
25 kwietnia 1940 roku Grupa Pellangahr, utworzona z jednostek 196.Dywizji Piechoty i części PzAbt zbV 40 (jednostka specjalnego zastosowania) napotkała brytyjską pozycję obronną we wsi Kvam, bronioną przez 1.Batalion Kings Own Yorkshire Light Infantry. Brytyjczycy nie posiadali ciężkiej broni a jedynie moździerze i pięć francuskich 25mm dział przeciwpancernych Hotchkiss. Szpica oddziałów niemieckich, wśród których były trzy czołgi, a przynajmniej jednym z nich był NbFz VI (sądzę, że były takie dwa lecz pewności nie mam) posuwała się naprzód. Brytyjczycy wstrzymywali się z otwarciem ognia do momentu gdy nieprzyjaciel nie zbliżył się na odległość 150 jardów (ok.135m). Po rozpoczęciu ostrzału niemieckie czołgi próbowały zająć pozycje obronne i wtedy jeden z nich (NbFz VI) został wyłączony z akcji, wskutek trafienia działem przeciwpancernym (wydaje mi się, że także jeszcze jeden czołg został unieruchomiony). Niemcy wstrzymali się z natarciem do nadejścia artylerii i wezwali Luftwaffe. Brytyjczycy utrzymali pozycję do wieczora 26 kwietnia, potem wycofali się. Pozostałości NbFz VI (części podwozia) można do dzisiaj oglądać w małym muzeum w Kvam, a do późnych lat 80-tych w dobrej kondycji było 25mm działo przeciwpancerne, pozostawione tam gdzie zostawili je poprzedni właściciele w kwietniu 1940 roku.
15
[ Pobierz całość w formacie PDF ]